طراحی سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق

به طور كلی تمامی ساختما‌ن‌ها بنا بر الزام قانونی و بر حسب ارز‌یابی خطر آتش سوزی به وسیله كارشناسان حفاظت از حریق، به نوعی به طراحی سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق نیاز دارند. در مكان‌ها و فضاهای خیلی كوچكی كه به صورت نسبتاً باز طراحی شده و بروز حریق به سرعت قابل تشخیص بوده و افراد می‌توانند یكدیگر را با صدا زدن یا با وسایل مكانیكی ساده آگاه نمایند، نیاز به سیستم اعلام حریق نخواهد بود.

سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق دستی اغلب در اماكن و كارگا‌ه‌هایی كه هیچ كس نمی‌خوابد یا افراد به طور شبانه‌روزی بیدار بوده و مشغول كارند و احتمال آتش سوزی ضعیف است، كفایت می‌كند. لیكن در مكان‌هایی كه افراد می‌خوابند باید علاوه بر سیستم‌های دستی از سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق خودكار نیز استفاده شود.

اینترفیس سیستم‌ها

در مواردی كه یك سیستم ردیابی و اعلام حریق با یك سیستم یا دستگاه دیگر اینترفیس می‌شود (مانند سیستم اطفای حریق، سیستم كنترل دود یا سیستم به همكف آوردن آسانسور)، مسوولیت هر سازمان باید به روشنی تعریف و مستند شود.

رسته بندی طراحی سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق

طراحی سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق كه در ساختمان‌ها و مجموعه‌های ساختمانی نصب می‌شود معمولاً برای تامین دو هدف عمده یعنی حفاظت از زندگی افراد و صیانت از اموال در نظر گرفته می‌شود. اهداف دیگری كه ممكن است علاوه بر موارد یاد شده مورد توجه قرار گیرد شامل حفاظت از محیط زیست و تداوم امور است.

سیستم‌های رسته M

این گونه سیستم‌ها شامل شبكه‌های دستی بوده و در آن از آشكارسازهای خودكار استفاده نمی‌شود.

سیستم‌های رسته L

برای حفاظت از زندگی در نظر گرفته شده و در آن از آشكارسازهای خودكار استفاده از سیستم‌های رسته L پیشنهاد می‌شود. این گونه سیستم‌ها به شرح زیر تقسیم می‌شود

سیستم‌های رسته L₁

سیستم‌هایی كه در تمامی بخش‌های ساختمان نصب می‌شود. حصول به زود هنگا‌م‌ترین هشدار حریق ممكن است به گونه‌ای كه بیشترین هدف از یك سیستم رسته L₁ فرصت برای فرار در اختیار قرار گیرد.

سیستم‌های رسته  L₂

سیستم‌هایی كه در بخش‌های تعریف شده ساختمان نصب می‌شود. دامنه پوشش حفاظتی سیستم‌های رسته L₂ همانند سیستم L₃  است. مضافاً به این كه در این گونه سیستم‌ها مناطق پر مخاطره ساختمان همچون موتورخانه، اتاق برق و مانند آن نیز پوشش داده می‌شود و باید با هشدار زود هنگام ساكنین آگاه شوند.

سیستم‌های رسته L₃

این نوع سیستم‌ها باید به گونه‌ای طراحی شود كه فرمان اعلام حریق در مرحله زود هنگامی صادر شود كه تمامی متصرفان ساختمان قبل از این كه راه‌های فرار به علت وجود آتش، دود و گازهای سمی غیر قابل عبور شود به صورت ایمن فرار نموده و از ساختمان خارج شوند. این گونه سیستم‌ها معمولاً راه‌های فرار از حریق و اتاق‌هایی كه به آن باز می‌شود را شامل می‌شود.

سیستم‌های رسته L₄

این گونه سیستم‌ها در بخش‌هایی از راه‌های فرار شامل مكا‌ن‌ها و فضاهای گردشی مانند راهروها و را‌ه‌پله‌ها نصب می‌شود‌. هدف از سیستم L₄ تامین ایمنی متصرفان ساختمان به وسیله اعلام هشدار وجود دود مسیرهای فرار است. در این نوع سیستم نصب آشكارسازها در دیگر مكا‌ن‌ها نیز بلامانع است.

سیستم‌های رسته L₅

سیستم‌هایی است که در آن مکان‌های مورد حفاظت و یا محل نصب آشکارسازها برای تامین ایمنی ویژه‌ای در نظر گرفته شده است. مانند اتاق‌های کامپیوتر. این گونه سیستم‌ها برای مواردی در نظر گرفته می‌شود که دارای ریسک ویژه بوده و باید مورد توجه خاص قرار گیرد مانند یک مکان مخاطره آمیزی که استحقتاق نصب آشکارساز‌های خودکار را دارد اما در آن یک سیستم دستی نیز مورد نیاز است.

سیستم رسته P

سیستم‌هایی است که مجهز به آشکارسازهای خودکار برای حفاظت از اموال که به شرح زیر تقسیم می‌شود.

سیستم‌های رسته P_1‌

سیستم‌هایی که در تمامی بخش‌های ساختمان نصب می‌شود.

هدف از سیستم‌های رسته P₁ دریافت اخطار آتش سوزی در زود هنگام‌ترین زمان ممکن است به گونه‌ای که فاصله زمانی بین احتراق و ورود آتش نشانان به حداقل برسد.

سیستم‌های رسته P_2‌

سیستم‌هایی که در بخش‌های تعریف شده از ساختمان نصب می‌شوند. هدف از سیستم‌های رسته P₂ دریافت اخطار اتش سوزی زود هنگام در مناطقی است که سطح خطر حریق بالا باشد و یا این وقفه در ادامه کسب و کار حائز اهمیت باشد. این گونه بخش‌ها ممکن است شامل فضاهای کوچک مانند یک یا دو اتاق در ساختمان یا بخش‌های وسیع مانند طبقات ساختمان باشد.

انتخاب نوع رسته‌بندی

انتخاب نوع رسته‌بندی بر حسب مورد مصرف متفاوت است. باید با در نظر گرفتن موارد زیر متناسب با نیازها برگزیده و اجرا شود. استفاده از شستی‌های دستی در كلیه موارد اجتنا‌ب ناپذیر است زیرا حتی در ساختما‌ن‌هایی با سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق كامل نیز وجود شستی‌های دستی اعلام حریق از ارزش ویژه‌ای برخوردار است. افرادی كه در مجاورت حریق قرار دارند معمولاً زودتر از آشكارسازهای خودكار حریق می‌توانند با استفاده از این گونه شستی‌ها سیستم اعلام حریق را فعال نمایند.

انواع سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق

سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق را می‌توان به سه نوع به شرح زیر تقسیم بندی نمود.

• ‌سیستم‌های متعارف
• ‌سیستم‌های آدرس پذیر
• ‌سیستم‌های آدرس پذیر آنالوگ

سیستم‌های متعارف

طراحی سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق متعارف كه در اشكال مختلف از سال‌ها پیش موجود بوده اگرچه تغییرات كمی در تكنولوژی آن بوجود آمده ولی طرح و قابلیت اطمینان به آن افزایش چشمگیری داشته است. این گونه سیستم‌ها صدها هزار ساختمان‌های مختلف را طی سالیان بسیاری در سراسر جهان حفاظت نموده است. یك سیستم اعلام حریق متعارف اغلب انتخاب طبیعی برای استفاده در ساختما‌ن‌های كوچك است. در یك سیستم اعلام حریق متعارف معمولی مغز متفكر سیستم در پانل مركز كنترل آن استقرار دارد، كه علایم را از آشكارسازهای متعارف یا شستی‌های دستی در هر منطقه حریق دریافت نموده و به وسایل دیگر مانند زنگ اعلام حریق یا تجهیزات راه دور منتقل می‌نماید.

سیستم ردیابی و اعلام حریق آدر‌س‌پذیر

این گونه سیستم‌ها كه در آن سیگنا‌ل‌های ارسالی از هر یك از آشكارسازها، شستی‌های دستی یا دیگر لوازم به دستگاه‌های كنترل و نمایشگر به صورت انفرادی قابل شناسایی است، معمولاً دارای ۱ تا ۸ مدار و گاهی تا ۳۰ مدار است. در این نوع سیستم مدارها به صورت حلقوی است، به گونه‌ای كه دو رشته سیم از مركز اعلام حریق به كلیه آشكارسازها و شستی‌های مدار مربوط متصل شده و نهایتاً به مركز مزبور باز می‌گردد و تشكیل یك حلقه یا لوپ (SLC loop) ‌را می‌دهد. هر حلقه بر حسب پروتكل مربوط ممكن است دارای چند صد وسیله شامل آشكارسازها، شستی‌های دستی و مدو‌ل‌های ورودی یا خروجی باشد.

سیستم اعلام حریق آدر‌س‌پذیر آنالوگ

در یك سیستم اعلام حریق آدرس‌پذیر آنالوگ آشكارسازها مجهز به آدرس اختصاصی خود بوده و به صورت حلقه‌ای سیم كشی می‌شود. این گونه سیستم‌ها بر حسب ظرفیت و نیاز طراحی ممكن است دارای یك یا چند مدار حلقوی باشد. پانل كنترل در این نوع سیستم با هر آشكارساز تبادل اطلاعات دو طرفه داشته و گزارش سلامت‌، ‌هشدار‌ یا ‌خطا‌ و غیره از آن دریافت می‌كند. همچنین با توجه به این كه هر آشكارساز دارای‌ آدرس اختصاصی است پانل كنترل می‌تواند محل دقیق آشكارسازها را بر روی صفحه نمایش گر نشان بدهد، كه طبعاً بدون این كه منطقه بندی مورد نیاز باشد محل دقیق آتش سوزی مشخص می‌شود. هر چند منطقه بندی نیز برای سهولت كار ممكن است انجام شود.

مقایسه سیستم‌های آدر‌‌س‌پذیر با سیستم‌های متعارف

سیستم‌های آدرس‌پذیر در مقایسه با سیستم‌های متعارف دارای تفاو‌ت‌های زیر است.

• پانل نشان دهنده محل وقوع حریق دارای یك صفحه LCD است كه معمولاً بجای یك چراغ مشخص كننده منطقه حریق، محل نصب آشكارساز را شناسایی و نشان می‌دهد.
• ‌هر آشكارساز یا شستی دستی دارای آدرس اختصاصی است.
• ‌آشكارسازها به صورت مدار حلقه‌ای سیم كشی می‌شود.
• ‌منطقه بندی حریق برای سهولت در مكان‌یابی امكا‌ن‌پذیر است ولی اجباری نیست.
• وجود صفحه كلید (keypad) بجای كلیدهای جداگانه
• ‌وجود واسط‌های لازم برای ارتباط با سرویس‌های دیگر در ساختمان

مدارهای خارجی مركز سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق

مدارهای خارجی باید به نحوی طراحی و پیاده شوند كه احتمال ایجاد خرابی‌های منجر به ممانعت از هشدار حریق به حداقل برسد‌. به هر حال چنین خرابی‌هایی مورداً رخ می‌دهند. كار با سیستم به منظور ایجاد تغییر، تعمیر یا نگهداری متعارف نیز می‌تواند باعث بوجود آمدن نواقصی در عملكرد طراحی شده سیستم در مواقع حریق شود.

مناطق تشحیص حریق

به منظور هدایت طر‌ف‌های پاسخگو به سیگنال هشدار حریق (بخصوص سرویس حریق‌) به ناحیه آتش سوزی، تمامی ساختمان‌ها، به غیر از ساختما‌ن‌های بسیار كوچك، باید به مناطق تشخیص حریق تقسیم شوند‌. این مناطق باید به اندازه كافی كوچك باشند تا بتوان محل حریق را به سرعت تعیین كرد. حتی اگر سیستم آدرس پذیر باشد، شناسه منطقه تشخیص حریق باید پیش بینی شود چون این روش در مقایسه با نمایش متن آدر‌س‌پذیر نوعی، سریع‌تر، هر چند با دقت كمتر مكان حریق را شناسایی می‌كند. همچنین شناسه‌های منطقه، یك دید آنی و ساده از مقدار گسترش حریق یا دود را فراهم می‌سازند.

اصول طراحی كلی سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق

در هنگام طراحی مناطق تشخیص حریق، ضوابط زیر باید ملاك عمل قرار گیرد‌.

• ‌اگر شستی‌های سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق در قسمت مسطح ورودی پله كان محصور شده مستقر شوند، شستی اعلام حریق در هر سطح باید جزء منطقه‌ای محسوب و طراحی شود كه وسایل زندگی و اموال آن را از نظر حریق سرویس می‌دهد.
• ‌اگر سطح كل طبقه ساختمان از ۳۰۰ متر مربع بیشتر باشد، هر منطقه باید به یك طبقه محدود شود.
• ‌اگر سطح كل طبقه ساختمان كمتر از ۳۰۰ متر مربع باشد، یك منطقه می‌تواند بیش از یك طبقه را پوشش دهد.
• ‌در مورد فضاهای خالی در كف و سقف یك اتاق، می‌توان آنها را جزء منطقه اتاق در نظر گرفت، مشروط بر آن كه فضاهای خالی و اتاق به عنوان یك بخش حریق منفرد تلقی شود.
• ‌در مورد مناطق تشخیص حریق كه فقط دارای شستی اعلام حریق هستند مساحت یك منطقه نباید از ۲۰۰۰ مترمربع تجاوز كند، به استثنای منطقه‌ای كه از یك ناحیه باز و تنها (مانند انبار قسمت بندی نشده) تشكیل شده و مساحت آن از ۱۰۰۰۰ متر مربع بیشتر نیست.

مناطق هشدار حریق

در بسیاری از ساختما‌ن‌ها، استراتژی تخلیه بسیار ساده خواهد بود. در صورت فعال شدن هر شستی سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق یا تشخیص حریق توسط آشكارساز خودكار حریق، آژیرهای اعلام حریق در سراسر ساختمان عمل كرده و لزوم تخلیه كل ساختمان را یادآوری خواهند نمود.

لزوم تقسیم ساختمان به مناطق اعلام حریق مجزا می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد كه از جمله آنها می‌توان به دلایل زیر اشاره كرد.

• ‌استفاده از تخلیه مرحله‌ای.
• ‌پرهیز از توقف غیر ضروری كار سیستم اعلام حریق در شرایطی كه هشدارهای خطا رخ می‌دهند.
• ‌هرگونه موارد دیگری كه در آن از ترتیب هشدار دو مرحله‌ای استفاده می‌شود.

در برخی ساختمان‌های عمومی پیچیده و مجتمع، مانند مراكز خر‌ید، مناطق هشدار حریق به نحوی طراحی می‌شوند كه بر مناطق كنترل دود منطبق شوند. به طوری كه مناطق كنترل دود به جای سازه مقاوم در برابر حریق توسط پرده‌های دود از یكدیگر جدا می‌شوند. به هر حال در این مورد، سیگنال شنیداری معمولاً به جای به كارگرفتن وسایل هشدار حریق شنیداری، به صورت پیام صوتی تولید و پخش می‌شود.

توصیه‌های لازم سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق

رعایت توصیه‌های زیر در سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق ضروری است.

• ‌مرزهای هر منطقه هشدار حریق (به غیر از دیوارهای خارجی‌) باید از ساز‌ه‌های مقاوم در برابر حریق تشكیل شده باشد.
• ‌مقدار هم پوشانی سیگنال‌ها بین مناطق هشدار نباید به حدی باشد كه سبب سردرگمی ساكنین هر ناحیه شود. یك سیگنال مشترك در سراسر مناطق هشدار به منظور آگاهی ساكنین از ضرورت تخلیه باید به كار رود.
• ‌اگرچه یك منطقه هشدار می‌تواند بیش از یك منطقه تشخیص حریق را پوشش دهد (ولی نه بر عكس‌) مرزهای مناطق هشدار باید بر مرزهای مناطق تشخیص حریق مربوطه منطبق باشد.
• ‌كاربر یا خریدار باید اطمینان حاصل كند كه در صورت اقتضاء پیكربندی مناطق هشدار توسط مقامات مسوول مرتبط مورد تایید قرار گیرد.

شستی‌های سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق

شستی‌های سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق باید در مكان‌هایی نصب شوند كه به سهولت قابل مشاهده و از شستی‌های اعلام حوادث غیر از حریق سریعاً قابل تشخیص و متمایز باشند. بایستی به نحوی توزیع شوند كه از هر نقطه در ساختمان بخواهیم طبقه یا ساختمان را ترك كنیم عدم عبور از جلوی یك شستی اعلام حریق غیرممكن باشد. شستی‌های اعلام حریق باید به اندازه كافی پیش بینی شود تا به میزان قابل قبولی، تاخیر بین تشخیص و كشف حریق و به صدا درآمدن اعلام حریق به حداقل برسد‌. در مواردی كه سطح خطر حریق بالا است و انتظار می‌رود آتش سوزی سریعاً توسعه یابد، این تاخیر باید متناسبا كوتاه‌تر شود.

توضیحات بیشتر در این زمینه در نشریه شماره ۶۲۲ گردآوری شده است.

منبع: عمران سافت