قدم های اصولی در طراحی داخلی (5 گام اساسی در طراحی فضا)
می دانیم که مراحل ساخت یک ساختمان به ترتیب از اجرای پی، اسکلت، سقف و... با دقت تمام و به ترتیب آزروی نقشه ساختمان پیش می رود، برای ایجاد فضای داخلی استاندارد نیز باید ابتدا مراحل اصلی پروژه را مشخص کرد و با برنامه ریزی درست برای انجام پروژه گام برداشت. کارشناسان و طراحان برای ایجاد یک فضای داخلی از ابتدا، خواه محیط زندگی محیط کار، خواه یک ساختمان تازه ساز و یا قدیمی، با اصول پیش می‌روند. اگر قصد داشته باشیم تغییراتی در محیط کار یا محیط زندگی خود ایجاد کنیم، با مطالعه اصول زیر و به کارگیری آنها تغییرات مورد نظر را اعمال می کنیم.
مراحل اولیه برای طراحی یک فضا یا محیط
گام اول: برداشت نقشه یا پلان اندازه گیری شده محیط
مرحله اول برای طراحی یک فضا یا محیط، باید نقشه معماری آن را تهیه کرد. با این کار ابعاد و شکل کلی فضای مورد نظر مشخص می‌شود و می‌توان ابعاد وسایل، گردش جمعیت، چیدمان، نورپردازی و... را با تکیه به پلان اولیه مشخص کرد. البته در صورتی که امکان دسترسی به نقشه اصلی فضای مورد نظر برای طراح وجود نداشته باشد جایی برای نگرانی نیست، می‌توانیم به راحتی و به صورت نقشه دستی، پلان فضا را تهیه کنیم و اقدامات لازم را برروی آن انجام دهیم.
امروزه خوشبختانه ابزارهای مناسبی در دست طراحان برای پلان برداری از فضاهای مد نظر وجود دارد مانند انواع مترهای لیزری و مترهای دستی که کافی ست، از یک نقطه در فضا شروع به پلان برداری محیط کنیم و به همان ترتیب دور تا دور فضا را اندازه بزنیم. باید توجه داشته باشیم که در مسیر اندازه گیری دیوارها و یا کف، می بایست اندازه پنجره، ستون، کمدهای دیواری، شومینه، پله و هر جزئیات دیگری که سر راه قرار دارد را یادداشت کنیم.
این مرحله به این صورت است که هر ضلع اتاق را که اندازه گرفتیم می توانیم به صورت دستی و یا به کمک یک خط کش ساده، خطی متناسب با آن روی کاغذ بکشیم و اندازه آن را در کنارش قید کنیم. اگر اندازه اجزایی مثل ستون، رادیاتور، پنجره و... را به دست آورده‌ایم آن را با علامت گذاشتن روی پلان، در محل خودروی خطی که رسم کرده‌ایم نشانه و اندازه‌گذاری کنیم، به همین ترتیب در طول فضا جلو می رویم و اضلاع دیگر نقشه را تهیه می کنیم، و در پایان وقتی به نقطه ابتدای اندازه‌گیری رسیدیم، یک نقشه ساده از محل مورد نظرمان به دست آورده‌ایم.
توجه داشته باشیم که نقشه‌ای را که متخصصان طراحی داخلی و معماری داخلی تهیه می‌کنند، جزئیات و اطلاعات زیادتری دارند مثل مقاطع مختلف ساختمان، ارتفاع پنجره و رادیاتور، باربر یا کاذب بودن دیوارها، محل عبور سیم های برق یا لوله های آب و گاز، محل قرار گیری ستون ها در دیوار، جهت باز شو درب ها، تشخیص شمالی و جنوبی بودن ساختمان و... . اما برای تغییر دکوراسیون توسط افراد مبتدی، نقشه توضیح داده شده کافی است. برای اینکه بتوانیم روی نقشه کار کنیم بهتر است چند کپی از آن تهیه کنیم تا برای مراحل بعد، نقشه آماده را در اختیار داشته باشیم.
گام دوم: دکوراسیون و اندازه‌گیری وسایل جدید
اگر برای فضای مد نظرمان مبلمان انتخاب کرده ایم کافی ست طرح شماتیک آنها را با ابعاد حدودی و متناسب به صورت شماتیک با فرم های مربع و دایره روی کاغذ رسم کنیم و بعد اضلاع آنها را اندازه بزنیم و در چیدمان های مختلف آنها را بسنجیم تا بهترین و ایده آل ترین چیدمان را بدست بیاوریم. به عنوان مثال اگر برای فضای اداری مان میزی تهیه کرده ایم لازم نیست آن را با زحمت جا به جا کنیم و نتیجه را ببینیم، کافی ست ابعاد وسایل مورد نظر را روی پلان اولیه پیاده کنیم. ضمنا اگر بخواهیم برای فضا خرید کنیم با دردست داشتن پلان اولیه این کار بسیار راحت تر انجام می پذیرد.
گام سوم: نحوه چیدمان وسایل در محیط
بعد از اینکه پلان برداری به پایان رسید نوبت به چیدمان وسایل در محیط رسیده است. قبل از انجام این کار، نقشه فضا را با دقت بررسی کرده و سعی می کنیم نقاط مناسب را برای وسایلی که اندازه گرفته ایم پیدا کنیم. به این ترتیب با رعایت ملاحظات علمی و سلایق شخصی و کارشناسانه، چیدمانی از وسایل را در ذهن خود تصور کرده و بعد روی نقشه به صورت جداگانه پیاده می کنیم. یعنی هر چیدمان روی یک نقشه مجزا، سپس تا جایی که رضایت بخش باشد تغییر چیدمان را ادامه می دهیم.
تیم طراحی که شامل افراد متخصص می باشد، پس از این مرحله وارد مرحله سه بعدی سازی فضا به کمک نرم افزارهای طراحی همچون اتو کد، تری دی مکس، راینو و... می شود. در این مرحله چیدمان مختلفی از فضا به صورت سه بعدی و رنگی از فضا به دست می آید که طرح استاندارد مورد ارزیابی کامل قرار می گیرد. پس از ارزیابی و انتخاب طرح نهایی توسط کارفرما، طرح جهت اجرای واقعی آماده است. نکته مهم اینکه در این مرحله باید به دو عامل مهم سیرکولاسیون و نور محیط توجه کامل داشت که در ادامه مباحث به آنها می پردازیم.
گام چهارم: نگاهی به سیرکولاسیون در محیط
زمانی که می خواهیم سیرکولاسیون در محیط را بررسی کنیم، در واقع می خواهیم مسیرهای رفت و برگشت را مورد بررسی قرار دهیم. به عنوان مثال در نظر می گیریم که برای رسیدن به هر یک از وسائل مانند تلوزیون، یخچال، تخت خواب، و ...چه مسافتی را از محل ورود به فضا به سمت هر یک از لوازم باید طی کنیم. همچنین مسیر بازگشت و خروج از محیط را نیز بررسی نماییم. باید توجه کنیم که مسیر بازگشت به استثنا فضاهایی که درب های ورودی و خروجی مجزا دارند، در دیگر موارد با مسیر رفت یکسان است.
این بخش از پروژه را می توانیم در نقشه هایی که از قبل کپی کرده ایم به راحتی با کشیدن فلش های ساده مشخص کنیم. بعد از اینکه سیرکولاسیون وسایل را به صورت مجزا بررسی کردیم، به بررسی سیرکولاسیون ترکیبی می پردازیم، مثلا در نقشه مشخص می کنیم که اگر بخواهیم از درب ورودی به سمت میز مطالعه برویم و سپس از میز مطالعه به سمت کمد و تخت خواب، چه مسیری را می بایست طی کنیم.
ممکن است به نظر بیاید که این مرحله مقداری زمان بر است، اما با انجام آن به راحتی از پس مشکلات چیدمان بر می آییم، به عنوان مثال اگر فضای کافی برای عبور و دسترسی به یک وسیله را در نظر نگرفته ایم و یا آن را مسدود کرده ایم با انجام این مرحله به راحتی قبل از اجرا می توانیم آن را اصلاح کنیم.
گام پنجم: توجه به نیازهای نوری در محیط
حال که به نقشه نهایی و اصلاح شده چیدمان خود دست پیدا کردیم، با بررسی اعمالی که قرار است در محیط صورت بگیرد، نیاز به نور آن قضا را نیز مشخص کنیم. برای مثلا در نظر می گیریم در چه قسمتی از فضا نیاز بیشتری به نور حس می‌شود و تصمیم می گیریم که انواع روشنایی که در دسترس می باشد را متناسب با محیط انتخاب کنیم و تصمیم بگیریم که در کجا می بایست قرار بگیرند.
باید بررسی کنیم که آیا منابع نوری در همه جا به طور مناسب قرار گرفته اند یا می بایست در آنها تغییراتی صورت پذیرد، چرا که می دانیم فعالیت‌های مختلف نیازهای نوری متفاوتی دارند.
گاهی این سوال مطرح می شود که: با توجه به اینکه سیم کشی‌های برق ساختمان از قبل تعیین شده و محل قرار گیری منابع نوری نیز از ابتدای نقشه ساختمانی در نظر گرفته شده اند، نقش طراحان داخلی در تعیین نورپردازی محیط چیست؟ در واقع پاسخ این است که طراحان نوع روشنایی و نحوه تابش نور در محیط را با تعویض یا ترکیب انواع روشنایی مثل لامپ‌های نقطه‌ای، هالوژن ها و... را تعیین می کنند. که البته در پروژه های بازسازی و نوسازی فضا سیم کشی اولیه ساختمان هم قابل تغییر و تعویض است که در مطالب بعدی به آنها می پردازیم.
گاهی برای اتاق کار لازم است نورپردازی های سقفی بیشتری داشته باشیم یا برای نورپردازی بر روی مجسمه ها و یا تابلوها از هالوژن استفاده کنیم، در چنین مواقعی می‌توانیم از یک تکنسین برق برای سیم‌کشی‌های مورد نظر کمک بگیریم. تنها نکته مهمی که باید در نظر بگیریم این است که میزان نور با نوع فعالیتی که در آن فضا انجام می دهیم باید هماهنگ باشد، در غیر این صورت با گذر زمان باعث اختلالات بینایی و خستگی چشم می شود.
تا به اینجا ما با گام های اساسی شروع پروژه های طراحی داخلی آشنا شدیم و می دانیم که می توانیم با گام های دقیق و برنامه ریزی مشخص در مسیر پروژه گام برداریم.
بهتر است برای شروع تغییر چیدمان از پروژه های کوچک شروع کنیم:
اگر مایل به ایجاد تغییر در فضای زندگی خود و یا محیط کار هستیم و می خواهیم یک کار اصولی انجام دهیم بدانیم که باید وقت کافی صرف کرد و کلیه مراحل بالا راگام به گام انجام دهیم. اما اگر برای شروع کار و تمرین وقت زیادی نداریم و می خواهیم تغییر چیدمانرا تجربه کنیم ابتدا باید از تغییرات کوچک شروع کنیم و سپس به تغییرات بزرگ بپردازیم. خوب است بدانیم یک تغییر کوچک و ساده هم گاهی می تواند تحول زیادی را در محیط ما ایجاد کند، ضمن اینکه اگر نتیجه مطلوبی به دست نیاوردیم، مشکل چندانی به وجود نخواهد آمد.
یک تمرین بسیار ساده و مفید این است که به جابه جایی اشیاء داخل کمدها، روی میز، وسایل اتاق خواب، نشیمن، آشپزخانه و... بپردازیم لازم است توجه کنیم که برای این کار فقط زیبایی اشیاء یا ترکیب بندی آنها فقط کافی نیست، بلکه توجه به کاربرد لوازم فضای لازم برای استفاده و ...را هم باید در نظر داشت.
اگر دستیابی به یک چیدمان منطقی و درست و زیباتر جلوه دادن و دسترسی راحت‌تر از وسایل موجود در فضا برای فضاهای کوچکی مثل داخل کمد، کشوها و حتی روی میز کار، برای شما سخت و نا ممکن بود مطمئنا در فضاهای بزرگ‌تر مثل تغییر دکوراسیون اتاق خواب یا آشپزخانه، پذیرایی و...با مشکلات زیادی مواجه خواهید شد که می بایست برای برطرف کردن این مشکل دانش خود را بالابرده ویا حتما از متخصصان این رشته کمک بگیرید. بر عکس زمانی که توانستید به راحتی از پس فضاهای کوچک بر بیایید و به آنها زیبایی و راحتی را اضافه کردید می توانید با اعتماد به نفس بیشتر در این مسیرگام بردارید.
می دانیم که همه ما در اعماق وجودمان خواستار آرامش هستیم. این موضوع برای هر انسانی حداقل باید در خانه محقق شود. با توجه به مشغله های روزمره ما که در سبک زندگی جدید با آنها دست و پنجه نرم می کنیم، خانه اولین و بهترین جایی است که می توانیم انرژی های از دست رفته مان را در آن بدست آوریم و انرژی مثبت را جایگزین خستگی و شلوغی خارج از خانه کنیم. کارهای ساده ای مثل کنار هم نشستن ها و چایی خوردن های عصر، دورهم بودن ها و گپ زدن ها. همه ما انسان ها نیاز داریم که خستگی را در جایی خارج از خانه جا گذاشته و برای فردای خود کسب انرژی کنیم. محیط داخلی خانه اگر به درستی طراحی شود یکی از منابع کسب انرژی مثبت و دوری از انرژی های منفی است. در طراحی داخلی رعایت نکات بسیار کوچک، نتایج بسیار بزرگی را همراه دارد.
توجه درست و اصولی به فضای داخلی محیط کار و منزل تاثیر بسیار زیادی در افزایش بهره وری و همچنین ایجاد حس آرامش در انسان دارد. امروزه طراحان داخلی سعی بر این دارند که کمتر از قرینگی به عنوان یک عنصر زیبایی شناسی استفاده کنند و تلاش دارند که از متریال های جدید استفاده کنند که این خود باعث تنوع و تفاوت بین کارها می شود که با سلایق مختلف تطبیق دارد. میزان دانش و آگاهی طراحان در واقع تفاوت بین کار اصولی و غیر اصولی را نشان می دهد. همچنین توجه به تقسیم بندی پلان ها و فضاها از یکدیگر نقش بسیار مهمی در ساختار کلی معماری یک فضابه عهده دارد. با این تفاسیر با توجه به خانه های امروزی که معمولا متراژ بالایی ندارند، ایجاد فضاهایی با انعطاف پذیری بالا و تنوع پذیر از لحاظ تغییر چیدمان و تفکیک سطوح که بتوان کارکرد مختلف از آن گرفت در جهت جلب رضایت مخاطب، بسیار حائز اهمیت است.
در دکوراسیون داخلی استفاده از المان هایی مثل انواع جدا کننده های سبک و قابل حمل، انتخاب رنگ اصولی متناسب با نیاز فضا، انتخاب متریال متنوع، تعامل و ارتباط درست بین فضاها در کنار یک پلان معماری اصولی، بخش زیادی از نیازهای انسان از فضا را برآورده می کند.
معماری داخلی نقش بسیار مهمی در کیفیت فضا ایفا می کند. چگونگی چیدمان و تقسیم فضاها، کیفیت و ماهیت پوشش سطوح (کف، سقف و دیوارها)نورپردازی، انتخاب مبلـمان و مجموعه عوامل بسیار موثر دیگر تعیین کننده جذابیت و عملکرد فضاهای داخلی هستند. تاثیر معماری داخلی بر آرامش (هنجارهای عصبی)، میزان بهره وری (در فضاهای اداری)، تاثیر گذاری (فضاهای تجاری) بسیار مشهود است.
از طرفی دیگر معماری داخلی از دریچه علم روانشناسی اهمیت بسیار زیادی دارد. معیارهایی چون امنیت، صمیمیت، شور و هیجان و آرامش و جذابیت موجود در یک فضا را می شود با روش های مناسب و متفاوت قوت و ضعف بخشید. اگر انسان ها را به درستی بشناسیم متوجه می شویم که هر کدام از انسان ها دارای خواسته های جسمی، روحی و روانی خاصی هستند که توجه به نیاز آنها در معماری و طراحی داخلی در اولویت قرار می گیرد.
موضوع انسان و فضاهایی که در آن قرار می گیرد چنان حائز اهمیت است که در بسیاری از مراکز علمی و دانشگاهی به عنوان یک رشته تحصیلی قرار دارد و آموزش داده می شود که در اینجا اهمیت دانش آکادمیک مورد توجه قرار می گیرد.
با توجه به سبک های مختلف طراحی و معماری داخلی دیگر هیچ محدودیتی برای طراح در زمینه اجرا، انتخاب متریال و نحوه برخورد با فضا وجود ندارد، پس طراحان با فراق بال قادر به ایده پردازی و واقعیت بخشیدن به فکر و ایده هایشان هستند.
معماری و طراحی داخلی و توجه به جزئیات و چیدمان بعد از چندین دهه بی توجهی، جدیدی پید اکرده است و جالب اینکه سعی دارد جلوه هایی از معماری گذشته را در تلفیق با الگوهای مدرن بیان کند.
همانطور که معماری گذشته هر قسمت از دنیا دارای هویت خاص آن فرهنگ، اقلیم و یا طبیعت است، معماری ما نیز سرشار است از ظرافت و جزییاتی که هزاران ایده و خلاقیت را در خود دارد. به عنوان مثال جزییات و کاشیکاری های داخلی گذشته با تناسبات و رنگ بندی منحصربه فرد خود در کنار کالبد درونی، فضایی پر رمز و راز را تداعی می کنند و تا به امروز توانسته اند ارزش فضایی و هویت خود را حفظ کنند.
طراح داخلی مسئول طراحی، دکوراسیون داخلی و توجه به عملکرد فضا است، خواه فضا تجاری، صنعتی و یا مسکونی باشد. طراح داخلی همکاری نزدیک با معماران و کارفرمایان برای تصمیم‌گیری درباره کلیت یک فضا، بر آوردن نیاز کاربران و انتخاب بهترین و مناسب ترین سبک دارد. این رشته ترکیبی از مهندسی و هنر است و مستلزم داشتن ذهنی خلاق و منحصر به فرد جهت بکارگیری مناسب هر دو رشته همزمان در کنار هم است.
نکته بسیار مهم و جالب توجه این است که طراح علاوه برشناخت و انتخاب رنگ مناسب و محصولات و مصالح و مبلمان می بایست مهارت گفتگو با کار فرما را داشته و روشهای اجرا و نگهداری عناصر معرف فضا را بداند. همچنین باید ساختار فضا را بشناسد. داشتن مجموعه این عوامل طراح را از دکوراتور متمایز می کند.
طراح داخلی باید قابلیت برنامه ریزی و تنظیم برنامه زمانی و اجرای پروژه، و همچنین تصمیم های عملکردی را داشته و با پیمانکار و کارفرما همکاری کند و تمام کارها بنا به نظر مشترک تیم انجام شود. برای این منظور لازم است بین سلیقه اعضا تیم تعادل برقرار شود. این موضوع شاید در وهله اول برای کسانی که می‌خواهند وارد این حرفه شوند ناامید کننده است که توجه به نحوه ساخت و اجرا آنها را محدود می کند، اما در واقع این مسئله میزان توانایی آنها را درتوجه به زمانبندی و مسائل مربوط به اجرا می رساند.
طراحان موفق در این صنعت می دانند که قابلیت متعادل کردن عملکرد با زیبایی، تعیین کنندۀ موفقیت یک طراح داخلی است. با وجود پیچیدگی هایی که در این کار وجود دارد، آن دسته طراحانی که بخوبی از عهده این موضوع بر می‌آیند بسیار راضی هستند.
مسئله مهمی که باید مد نظر قرار بگیرد این است که فضاهای داخلی اعم از محل کار، تفریح یا سکونت، قابلیت زیبا شدن را دارد، تنها باید از اصول و عوامل سازمان بندی درست بعلاوه ذوق وسلیقه استفاده کرد تا شرایط مناسب بوجود آید. در این میان تخیل هم دست به دست سایر عوامل داده و در نهایت به عنوان عنصری سازنده در فضا نمایان می شود. نتیجه اینکه اجرای کار بخاطر عوامل متعدد که در خلق فضای سالم دخیل هستند، ما نیاز به برنامه ای دقیق و منظم داریم که قدم به قدم پیش رود و مانع اتلاف وقت و هزینه باشد که در نهایت نتیجه کار پر ثمر خواهد بود.
عوامل موثر در اجرای طرح:
| عملکرد | افراد | آسایش | ویژگی | نقشه | نور | سطوح |
عملکرد
عملکرد و نحوه استفاده از فضای داخلی اولین عنصری است که در ابتدای امر باید مد نظر قرار گیرد. یک چهار دیواری می‌تواند به عنوان اتاق خواب، نشیمن، اتاق بچه، آشپزخانه، باشگاه ورزشی، فروشگاه یا فضای اداری تعریف شود. بی شک نوع تقسیم بندی فضا و چیدمان مبلمان و نورپردازی می تواند در تعیین عملکرد هر فضا تاثیر گذارد.
افراد
بی شک نیاز و خواسته های یک خانواده پرجمعیت با احتیاجات فردی مجرد یکسان نیست. وجود کودکان در یک فضا نوع خاص تزیین را گوشزد می کند. خصوصیات روانی افراد، زمانی را که باهم یا جدا از هم در منزل صرف می کنند نیز از عوامل تاثیر گذار در چیدمان خانه محسوب می شود. به همین دلیل در نظر گرفتن سلیقه تمام افراد خانه امری ضروری است.
آسایش
می دانیم که اتاق زیبا اما بدون آرامش فقط در تصاویر غیر واقعی قابل تحمل هستند. در نظر گرفتن آسایش افراد در فضای مد نظر قبل از زیبایی فضا قرار دارد و باید در نظر گرفته شود.
ویژگی ها
میزان نور طبیعی، منظره اتاق و خصوصیات معماری ساختمان از عواملی هستند که قبل از شروع دکوراسیون داخلی باید مد نظر قرار گیرند. همه موارد ذکر شده از عواملی ثابتی هستند که تغییر در آنها پس از اتمام کار دیگر امکان پذیر نیست به همین دلیل ترکیب بندی ها را می بایست طوری انجام داد که از جنبه های مثبت این ویژگی ها حداکثر بهره برده شود.
نقشه
انجام پروژه داخلی چه در ساختمان تازه ساز و چه تغییر دکور یک ساختمان قدیمی باشد با در نظر گرفتن شکل فضا و پیاده کردن نقشه آن صورت می گیرد. کشیدن نقشه یکی از ضروری ترین اقدامات اولیه است. نقشه نه تنها فضای قابل استفاده را از پیش نمایش می دهد بلکه به کمک آن می توان تعداد و اندازه وسائل مورد نیاز را مشخص کرد.
نور
با کشیدن نقشه مناطقی که از نور طبیعی بهره می برد و نواحی که نیاز به نور مصنوعی دارند، جهت تهیه چراغ های روشنایی مشخص می شوند. محاسبه روشنایی کلی ونقاطی که احتیاج به نور بیشتری برای مطالعه یا کار دارند موضوعی ست که نیاز به مطالعه و تجربه دارد.
سطوح
سطوح اصلی اتاق شامل سقف و کف و دیوار ها است. پرده‌ها روکش مبل و صندلی، سطح دربها و پنجره ها نیز سطوح کوچکتر و یا فرعی را تشکیل می دهند. میدانیم که با توجه به خصوصیات عناصر و عوامل بصری رنگ، طرح، بافت در بزرگ یا کوچک جلوه دادن اتاق نقش موثری دارند. نقش های در هم و رنگ های تند بر سطوح اصلی و فرعی می توانند تاثیری چون جلب توجه بیشتر، شلوغ و کوچک جلوه دادن فضا داشته باشند.
نتیجه گیری:
طراحی داخلی فرآیندی است که همزمان می بایست جهت های زیبا شناختی و عملکردی را در کنار هم سامان بخشید. طراحی داخلی یک ساختمان، داستانی است که شخصیت اصلی آن خود انسان است، در این بین حضور او در این فضا، چگونگی آن و ویژگی های فضایی که انسان در آن قرار می گیرد، می تواند تداعی کننده اصولی باشد که در مطالب بالا به آنها اشاره شد.
منابع:
- پیتر ل. فیلیپس، ترجمه سلمان یافت آبادی،1394، دیزاین بریف تفهیم نامه طراحی ،چاپ و نشر نظر، چاپ نخست
- جیمز استیون، دیکشنری تخصصی معماری، چاپ دوم
- جوزف دچیارو، جولیوس پانرز، مارتین زلنیک، مترجمان امیرحسین سیفی، محمدرضا بیات، استانداردهای جامع معماری داخلی و طراحی فضا، انتشارات شهرآب
- روتوویژن، تونی سدون، طراحی داخلی چیست؟، 2010، چاپ اول
- دکترفاطمه کاتب، توردرمعماری داخلی، انتشارات دانشگاه الزهرا، راه نوین، چاپ اول
- مارگرت کی رایت، جف رویل، ترجمه آرمیتا سراج زاهدی، آشنایی باروند طراحی، نشر آگه، چاپ اول
- سایت کارگشا
دانستنیها